مصرف سیگار و سایر محصولات حاوی نیکوتین، مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین عامل خطر در ایجاد و پیشرفت بیماری برگر است. این رابطه آن‌قدر قوی است که در بسیاری از مطالعات پزشکی، وجود سابقه مصرف دخانیات یکی از معیارهای اصلی تشخیص این بیماری محسوب می‌شود. در ادامه، به بررسی علمی این ارتباط، مکانیسم‌های زیستی، شواهد آماری و پیامدهای بالینی آن می‌پردازیم.
۱. سیگار و تأثیر مستقیم بر عروق خونی
مواد شیمیایی موجود در دود سیگار، به‌ویژه نیکوتین و مونوکسید کربن، باعث تنگ شدن عروق و آسیب به دیواره داخلی آن‌ها می‌شوند. این آسیب، واکنش‌های التهابی را فعال کرده و منجر به تشکیل لخته‌های کوچک و انسدادهای سگمنتال می‌گردد. در بیماری برگر، این روند به‌طور خاص در عروق کوچک و متوسط اندام‌ها رخ می‌دهد و باعث کاهش جریان خون و آسیب بافتی می‌شود.
۲. نقش نیکوتین در فعال‌سازی سیستم ایمنی
یکی از فرضیه‌های علمی درباره رابطه مصرف سیگار و بیماری برگر، این است که نیکوتین و سایر سموم موجود در دخانیات، سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند تا به اشتباه به دیواره عروق حمله کند. این پاسخ خودایمنی، التهاب شدیدی ایجاد کرده و فرآیند انسداد عروقی را تسریع می‌کند.
۳. شواهد آماری و مطالعات بالینی
در بیش از ۹۵٪ بیماران مبتلا به برگر، سابقه مصرف سیگار یا سایر اشکال دخانیات (قلیان، تنباکوی جویدنی، ویپ حاوی نیکوتین) وجود دارد.
قطع کامل مصرف دخانیات، در بسیاری از بیماران منجر به توقف پیشرفت بیماری و حتی بهبود نسبی علائم شده است. ادامه مصرف سیگار پس از تشخیص، احتمال قطع عضو را تا ۳ برابر افزایش می‌دهد.
۴. چرا قطع سیگار حیاتی است؟
در بیماری برگر، هر بار مصرف سیگار می‌تواند حمله جدیدی به عروق ایجاد کند. این حملات مکرر، ظرفیت بدن برای ترمیم عروق آسیب‌دیده را کاهش داده و سرعت پیشرفت بیماری را افزایش می‌دهد. بر خلاف برخی بیماری‌های قلبی که کاهش مصرف سیگار هم می‌تواند مؤثر باشد، در برگر تنها قطع کامل دخانیات نتیجه‌بخش است.
۵. رابطه مصرف سایر اشکال دخانیات با بیماری برگر
*قلیان: حاوی غلظت بالایی از مونوکسید کربن و مواد سمی است که اثرات مشابه یا حتی شدیدتری نسبت به سیگار دارد.
*ویپ و سیگار الکترونیک: اگرچه فاقد دود حاصل از سوختن تنباکو هستند، اما وجود نیکوتین در آن‌ها همچنان محرک اصلی التهاب عروقی است.
*تنباکوی جویدنی: نیکوتین موجود در این محصولات نیز می‌تواند همان پاسخ التهابی را ایجاد کند.
۶. مکانیسم‌های زیستی ارتباط سیگار و بیماری برگر
رابطه مصرف سیگار و بیماری برگر از نظر علمی در چند سطح توضیح داده می‌شود:
1. انقباض مداوم عروق بر اثر تحریک گیرنده‌های سمپاتیک توسط نیکوتین
2. آسیب اکسیداتیو ناشی از رادیکال‌های آزاد موجود در دود سیگار
3. اختلال در عملکرد سلول‌های اندوتلیال که مسئول تنظیم جریان خون هستند
4. افزایش چسبندگی پلاکت‌ها و تسهیل تشکیل لخته
۷. تجربه بیماران و شواهد میدانی
بسیاری از بیماران گزارش می‌کنند که حتی مصرف یک نخ سیگار پس از مدت‌ها ترک، باعث بازگشت سریع علائم مانند درد اندام‌ها و تغییر رنگ پوست می‌شود. این حساسیت شدید به نیکوتین نشان می‌دهد که بدن بیماران مبتلا به برگر، پس از ایجاد آسیب اولیه، به شدت نسبت به محرک‌های عروقی آسیب‌پذیر می‌ماند.
۸. موانع ترک سیگار در بیماران مبتلا به برگر
اگرچه آگاهی از رابطه مصرف سیگار و بیماری برگر معمولاً انگیزه زیادی برای ترک ایجاد می‌کند، اما وابستگی شدید به نیکوتین، ترک را دشوار می‌کند. استفاده از روش‌های کمکی مانند درمان‌های جایگزین نیکوتین، داروهای ضدوسوسه، مشاوره روانشناسی و گروه‌های حمایتی می‌تواند شانس موفقیت را افزایش دهد.
۹. پیامدهای ادامه مصرف سیگار
ادامه مصرف دخانیات در بیماران مبتلا به برگر، به معنای پیشرفت اجتناب‌ناپذیر بیماری است. این پیشرفت معمولاً با علائمی مثل زخم‌های مزمن، نکروز انگشتان، و در نهایت قطع عضو همراه است. از آنجا که این بیماری عروق کوچک را هدف قرار می‌دهد، حتی درمان‌های تهاجمی مانند جراحی بای‌پس هم اغلب بی‌اثر هستند مگر این که مصرف دخانیات کاملاً قطع شود.
۱۰. راهکارهای عملی برای بیماران
*تعیین تاریخ ترک و پایبندی به آن
*حذف کامل قرار گرفتن در معرض دود دست دوم
استفاده از *اپلیکیشن‌های ترک سیگار برای پیگیری پیشرفت
شرکت در جلسات مشاوره یا گروه‌های ترک* ایجاد سبک زندگی سالم با فعالیت بدنی منظم و تغذیه مناسب
نتیجه‌گیری
رابطه مصرف سیگار و بیماری برگر یک پیوند علمی و ثابت‌شده است که در تمام منابع معتبر پزشکی تأیید شده. نیکوتین و سایر سموم موجود در دخانیات، با ایجاد التهاب و انسداد عروقی، روند بیماری را آغاز و تشدید می‌کنند. در این بیماری، حتی مصرف محدود یا استفاده از محصولات جایگزین حاوی نیکوتین، می‌تواند خطرناک باشد. تنها راه مؤثر برای جلوگیری از پیشرفت بیماری، قطع کامل مصرف هرگونه دخانیات است. آگاهی از این واقعیت و پایبندی به ترک سیگار، کلید حفظ اندام‌ها و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به برگر است.